Aile Nedir ?
“Aile; anne-baba ve çocuklardan oluşan en küçük sosyal birim.” Daha ilkokul yıllarında öğretilir bu şekliyle ailenin tanımı bizlere. Hepimiz bu tanıma uyan ya da uymayan bir ailenin içine doğarız. Çoğumuzun günlük yaşamın koşturmacasında aklımıza gelmez aile tanımın içeriği, bizler için anlamı; ailemizin ve aile içinde bizlerin ne kadar değiştiği… “iyi” yada “kötü” deriz içine doğduğumuz ve sonradan kurduğumuz aileye. Nedir aslında ailemizin “iyi/sağlıklı” ya da “kötü/sağlıksız” olması? Aile, bireyler için hangi işlevleri görür ve sağlıklı ailelerin özellikleri nelerdir?
Aile her şeyden önce bir sistemdir. Aile içindeki bireylerin kişisel özellikleriyle ilişkilidir. Ama yine de kendine ait bir yapısı, düzeni ve özellikleri vardır. Çok rastlarız aile içinde suskun olup da aile dışına çıktığında son derece konuşkan olabilen insanlara. Aile içinde suskun kalmaları öğretilmiştir; “suskun” rolü verilmiştir çünkü onlara… Beklide ailede ondan daha fazla konuşması beklenen gerekli insanlar vardır çünkü. Ya da aile sistemleri ancak onlar suskun kaldıklarında bir arada olmaya devam edecektir; aile içinde öğrenirler bunu.
Aile sisteminin 5 temel fonksiyonu genel olarak bizlere ailelerin sağlıklı ya da sağlıksız olmaları hususunda bilgi verir. Aile içinde problemlerin çözümü; aile içi iletişim, aile içinde rol dağılımı, duygusal karşılık verme ve duygulara dahil olma/ olabilme ve davranış kontrolü.
1- Problem çözme; ailelerin sorunlara yaklaşımı ve çözüm şeklini anlatır. Yemeği kimin pişireceğinden maddi yükü kimin üstleneceği gibi maddesel problemler ve aile üyelerinin birbirine karşı yaşadıkları olumsuz duyguların çözümü gibi duygusal problemlerin üstesinden gelebilme bu kategoride değerlendirilir. Problemler aile bireyleri tarafından tanımlanabiliyor ve konuşulabiliyorsa, çözüm önerileri sunulup, çözümü konusunda ortak karar alınabiliyorsa çözüme uygun davranışlar uygulanıyor ve sonuçları aile içinde kimse suçlanmadan değerlendirilebiliyorsa bu sağlıklı ailenin bir göstergesidir.
2- Aile içi iletişim, ailede sözlü ve sözsüz mesajların nasıl ifade edildiğine gönderme yapar. Aile içinde iletişimin olabildiğince açık ve direk olması ailenin sağlıklılığına işaret eder. Ev işlerinden bunalan ve yardım isteyen bir annenin çocuğuna “çok sorumsuzsun, çok dağınıksın” demesi yerine “ev işlerinden çok yoruluyorum en azından odanı sen topla” diyebilmesidir aslında açık ve direk iletişim; yani sağlıklı iletişim. Tartışmalar yaşansa bile yine çözüm bulunabileceğini gösterir.
3- Roller; ailenin çeşitli fonksiyonlarının karşılandığı, aile bireylerinin çoğu zaman otomatik olarak yerine getirdiği davranış kalıplarıdır. Ailede kimin hangi görevi üstlendiğinden aile içindeki sınırların nasıl korunduğuna kadar geniş bir yelpazeye işaret eder. Örneğin toplumda anne babanın sorumluluğu olarak kabul edilen özellikler, aile içinde de uygulanabiliyorsa; yani anne-baba, anne babalığının, çocuk çocukluğunun bilincinde ise, bu davranış kalıpları içinde davranabiliyorlarsa ve bu ailenin her bireyi tarafından kabul edilebiliyorsa bu ailedeki rol dağılımının sağlıklı olduğunu gösterir.
4- Duygulara dahil olabilme ve karşılık verebilme; aile bireylerinin duygusal durumlarına uygun şekilde karşılık verebilmelerini ortak ya da bireysel aktivitelerini paylaşabilmeyi ifade eder. Ailenin sıkıntı yaşayan bir üyesinin kendini anlaşılmış hissedebilmesi, uygun şekilde yardım görebileceğini bilmesi ailenin sağlıklı oluşuna işaret eder. Benzer şekilde arkadaşlarıyla vakit geçirmek isteyen bir ergenin ailenin bilgisi dahilinde ama özelini de koruyarak huzurlu vakit geçirebilmesi de sağlıklılığın göstergesidir. Tıpkı keyifle ve ailece yenen akşam yemekleri gibi.
5- Davranış kontrolü; fiziksel olarak tehlikeli durumlarda psikobiyolojik ihtiyaçların karşılanması noktasında ve aile üyelerinin sosyal kontrole ihtiyacı olduğunda kendini gösterir. Ne çok katı ve değiştirilemez ne de tamamen boşvermiş ya da kaotik davranışlar yerine yeterince esnek ve duruma uygun davranışlar gösterebilmesi ailenin sağlıklı oluşuyla alakalıdır. Yani karnesinde kırık notlar olduğu için hayatının karartılacağını düşündüğünden, kendi hayatını karartma kararı verebilecek çocukların olmadığı ailedir sağlıklı aile. Cezalandırılacağını bildiği halde, notlarının kendi sorumluluğunda olduğunu, düzeltilebileceğini aile içinde öğrenilebilmiş çocuklar vardır sağlıklı ailenin içinde.
Sonuç olarak; bu beş fonksiyonda iyi kötü bir denge tutturmuş gerekli olan durumlarda esneklik gösterebilen ve değişime ayak uydurabilen aileler sağlıklı ailelerdir ve aile üyelerinin sağlıklı bireyler olabilmelerine olanak sağlar. Bu ailelerde “hayat şartları” zorunlu değişimleri direttiğinde değişimler ya da bozulmalar yaşansa da yine sağlıklı oluşa dönebilmek mümkün olur. Ailelerin sağlığı ve yapısı, bireylerin sağlıksız olma ihtimaline feda edilemez. Bizler bu tip ailelerden kendi ailelerimizi kurabilecek ya da kurmayı isteyebilecek kadar bağımsız ama her zaman sevileceğimizi ve değer verileceğimizi bilecek kadar da bağımlı olabiliriz.
Seçil ÇELİK ÖZBEKLİK